Tôi lớn lên ở nông thôn Việt Nam. Gia đình không phải dạng giàu có bố mẹ lại lao động vất vả nên mua sắm gì bố mẹ cũng rất cân nhắc. Hồi bé, cứ mỗi năm được mua quần áo 2 lần, đợt Tết và đầu năm học mới. Ở quê hầu như nhà nào cũng thế thôi vì tiền sắm một bộ quần áo có khi đủ cho cả nhà ăn 1-2 tuần. Hồi đấy, ai đi mua quần áo cũng đắn đo lắm, đi chợ đến mấy lần, mặc cả đến hết hơi.
Thời bây giờ thì khác, thời của kinh tế tiêu dùng, cái gì cũng rẻ, ở đâu cũng có, mua lúc nào cũng được. Ở Mỹ (hay ở các nước khác chắc cũng thế thôi) mua 1 cái áo, rẻ như 1 cốc café Starbucks hay rẻ như một miếng thịt bò trong siêu thị thế nên chẳng ai thèm quan tâm, tại sao cái giá nó lại rẻ thế? Xem xong “the true cost movie”, thật sự bị “đứng hình” bởi những gì đang phơi bày ra trước mắt.
- Ai đang đầu độc môi trường?
Môi trường đang bị bức tử. Rõ rồi! Nhưng theo bạn thì ai đang đầu độc môi trường? Tôi kinh ngạc khi biết rằng ngành thời trang là “thủ phạm” chính trong việc đầu độc môi trường, chỉ đứng sau công nghiệp dầu khí. Trung bình 1 người Mỹ hàng năm thải ra 37kg rác thải từ quần áo (các nước khác thì đang đuổi cho kịp tốc độ này). Riêng nước Mỹ, mỗi năm tổng cộng thải ra 11 triệu tấn rác thải quần áo. Phần lớn lượng rác thải này khi được vứt ra hố rác sẽ không tiêu hủy được. Do đó sẽ đầu độc môi trường trong 200 năm kế tiếp.
Chưa hết, 90% cotton dùng trong công nghiệp may mặc là cotton biến đổi gen, đồng nghĩa với việc nguồn nước bị đầu độc, chất thải hóa học cộng với thuốc trừ sâu để xử lý và hỗ trợ quá trình trồng trọt thải ra môi trường.
Chất liệu da cũng góp phần không nhỏ vào ô nhiễm. Để có da cho may mặc, người ra bỏ ra đất, nước, khí đốt để nuôi vật nuôi lấy da, chất hóa học độc hại để nhuộm da cho sản xuất, và toàn bộ chất thải này chảy thẳng vào các dòng sông.
- Fast fashion – thời trang nhanh
Tưởng tượng đồ ăn nhanh đã làm một cuộc cách mạng trong xã hội như thế nào khi vừa rẻ, vừa tiện lại vừa no. rồi giờ chúng ta cũng có thời trang nhanh. Các nhãn hàng đua nhau tung ra bộ sưu tập mới với tốc độ chóng mặt. xưa kia các nhãn hàng chỉ có 1 mùa thời trang trong 1 năm thì nay có đến 52 mùa thời trang trong một năm. Họ có thể mỗi tuần cho ra một bộ sưu tập mới nhờ việc outsource ra các nước như Pakistan, Cambodia, India, Philipines. Ngành thời trang đang phát triển với một tốc độ “quá nhanh, quá nguy hiểm”. Giá cả thì rẻ tới mức nếu không ưng có thể vứt đi ngay mà không cần suy nghĩ. Thử nhớ lại xem, bạn chắc chắn sẽ biết một người nào đó mỗi ngày mua một cái áo mới. Nhiều người tặc lưỡi nghĩ rằng, không mặc được thì cho hoặc đem đi làm từ thiện. Thực tế (ở Mỹ nhé) chỉ có 10% quần áo cho đi sẽ bán lại được hoặc được sử dụng. Số còn lại đi đâu? Một phần sẽ bị tuồn sang các nước nghèo hơn. Haiti hiện nay không có ngành công nghiệp may mặc vì cả nước này đang ngập ngụa trong đống quần áo thải lại của Mỹ. Phần kia đi đâu thì các bạn biết rồi: bãi rác.
- Tại sao quần áo ngày càng rẻ?
Rõ ràng quần áo ngày càng rẻ hơn. Thế thì kỳ quá! Vì nguyên liệu không rẻ đi, chi phí sản xuất cũng không rẻ đi. Chỉ có sức lao động, giá trị con người là ngày càng rẻ mạt. Ví thử, hôm nay tôi đến xưởng may ở Campuchia, yêu cầu giá nhân công là 1 đô. Mai tôi lại đến bảo Campuchia giảm giá đi. Campuchia bảo không giảm. Ok, tôi mang sang Pakistan kiểu gì chả có đứa làm 0.9 đô. Cứ thế, sức người ngày càng bị đè xuống. Ở Pakistan, có những người phụ nữ làm trong các sưởng may với mức lương 12 đô/ tháng (khoảng 240,000 VNĐ). Không chỉ có thế, để cạnh tranh được người ta bất chấp sản xuất trong một môi trường vô cùng nguy hiểm. Còn nhớ vụ sập khu thương mại 8 tầng ở Pakistan năm 2013. Đau lòng là dù đã được cảnh báo từ hôm trước về vết nứt, nhưng chủ xưởng bất chấp bắt công nhân đi làm để rồi toàn nhà sập ngay buổi sáng hôm sau. Tổng cộng 1,130 người chết. Đây là vụ thảm thương nhất trong nhiều vụ sập xưởng may trên toàn thế giới.
Tuy nhiên, không có một nhãn hàng nào phải chịu trách nhiệm. Người ta đổ lỗi cho một ông chủ xưởng người bản địa nào đó rồi thôi bởi các nhãn hàng không có hợp đồng trực tiếp nào với những người công nhân này cả. Chúng ta vẫn xúng xính mặc quần áo đẹp, có biết đâu không phải chỉ có mồ hôi mà đôi khi có cả máu trong đó.
- Chúng ta đang trả giá – Một cái giá rất đắt!
Trên những cánh đồng trồng cotton biến đổi gen tại Texas, những người nông dân thường bị mắc một loại u não rất điển hình cho khu vực này. Những chất hóa học độc hại trong nuôi trồng chính là nguyên nhân gây bệnh.
Tại những công xưởng đâu đó tại Ấn Độ, Pakistan nguồn nước bị đầu độc khiến người dân bị mắc ung thư và con cháu họ sinh ra bị dị tật, bị bại não.
Những chất hóa học được dùng trong nuôi trồng ban đầu cho năng suất cao, nhưng càng dùng đất càng trở nên nghiện những chất hóa học đó, không dùng đủ năng suất sẽ tụt xuống. Dẫn đến không có tiền trả nợ vốn đầu tư. Khi không thể trả nổi tiền, những người nông dân Ấn Độ chọn các uống chai thuốc trừ sâu để giải thoát. Trong vòng 16 năm qua, ở Ấn Độ có hơn 250,000 góa phụ phải nhặt xác chồng trên những cánh đồng trồng nguyên liệu may mặc.
- Chúng ta mỗi ngày một nghèo đi
Tác giả show Freakconomics trong một bài phỏng vấn đã nêu ra, từ năm 1300 – 1700 kinh tế chỉ phát triển được 0.2%. Và phải mất 350 năm để tăng con số đó lên gấp đôi. Với những cuộc cách mạng công nghiệp thì kể từ năm 1870, chúng ta có thể tăng gấp đôi tốc độ phát triển kinh tế trong vòng 30 năm. Thật kinh điển! Và khi chúng ta trầm trồ nhìn vào những bản báo cáo tài chính rực rỡ thì không ai ngoảnh lại nhìn xem chúng ta đã trả giá đắt như thế nào. Chúng ta đang xây dựng thế giới ngày một tốt đẹp hơn đây ư? Chúng ta sẽ rất yên tâm để cho con cháu mình sống trong một môi trường ô nhiễm như thế này ư? Đúng là so với quá khứ, chúng ta phải bỏ ra rất ít nhưng lại mua được rất nhiều đồ cho mình. Nhưng một khi tài nguyên bị cạn kiệt, chúng ta sẽ ngồi trên một đống rác do chính chúng ta tạo ra.
Số liệu và dẫn chứng từ bộ phim: The True Cost
